پیشینه بیداری اسلامی در جهان اسلام
جمعه, ۲۰ دی ۱۳۹۲، ۱۲:۱۰ ب.ظ
در این پست با تعریف بیداری اسلامی ، علل و زمینه های شکل گیری و گسترده جغرافیایی آن در جهان اسلام آشنا می شوید.
تعریف بیداری اسلامی
بیداری از نظر لغوی به معنی هوشیاری و برخورد فرد از آگاهی است. بیداری اسلامی ، به معنای
حالت برانگیختگی و آگاهی در امت اسلامی ، تجدید حیات اسلام در کالبد فرد و جامعه ، دعوت مجدد به اسلام ، احیای ارزش های اسلامی و بازگشت به خویشتن اسلامی است.
اهداف بیداری اسلامی
عمده ترین هدف بیداری اسلامی بازگرداندن دین به عرصه زندگی فردی و اجتماعی است. هدف هایی غایی و متعالی آن ، ساختن تمدن جدید اسلامی و در نهایت یک تمدن اسلامی با گسترده جهانی است که در آن عقلانیت با معنویت ، قدرت با خلاق ، دانش با ارزش و علم با عمل جمع شود.
خاستگاه و سرآغاز بیداری اسلامی
بیداری اسلامی متعلق به کشور و منطقه خاصی نیست و به کل جهان اسلام تعلق دارد ؛ با این حال خاستگاه اولیه آن چهار کشور مهم ایران ، مصر ، عثمانی و هند بوده است. در هر کدام از این کشور ها رخداد های مهمی به وقوع پیوست که باعث جهش فکری اندیشمندان ، متفکران ، مبارزان اسلام و سپس مردم برای بازیابی هویت واقعی خود ، یعنی هویت اسلامی از طریق بازگشت به خویشتن اسلامی شد. آشنایی با غرب نیز به همان اندازه در شکل گیری بیداری اسلامی تاثیر داشته است که اندیشمندان و متفکران مسلمان اقدام به مطالعه و سپس مقایسه علل پیشرفت جهان غرب و علل عقب ماندگی جهان اسلام کردند. به عبارت دیگر ، متفکران و مبارزان مسلمان اقدام به ریشه یابی علل فروپاشی تمدن اسلامی پس از تجربه کردن دوران درخشان و پرافتخار گذشته و همچنین شکل گیری تمدم غرب پس از سپری کردن دوران جهل و تاریکی قرون وسطی کردند.
در اینجا به اختصار این موضوع را در این چهار سرزمین بررسی میکنیم
1- عثمانی : ناکامی امپراتوری عثمانی در فتح وین ، شکست از روسیه ، انعقاد قرار داد کارلوویتس میان روسیه و عثمانی ، که عثمانی برای نخستین بار به عنولن دولتی شکست خورده قرارداری را امضا کرد و سرانجام ، از دست دادن شبه جزیره مسلمان نشین کریمه ، از جمله عواملی بود که متفکران این منطقه را به پایک نگری به رهبرشان واداشت.
2- ایران : شکست نظامی ایران در برابر روسیه در دوره فتح علی شاه قاجار و از دادن ایالات مهمی د قلمرو شمالی به امضای دو عهد نامه گلستان و ترکمن چای و تحمیل رژیم کاپیتولاسیون بر ایران سر آغاز بیداری ایرانیان بود.
3- مصر : حمله ناپلئون به مصر و سپس سلزه استعماری انگلستان بر این کشور نقطه عطفی در تاریخ این کشور محسوب میشود و باعث شد اندیشمندان مصری را به تفکر وادارد.
4- هند : تسلط استعمار انگلیس بر شبه قاره ی هند و شکست مقاومت مسلحانه مسلمانان در هند در برابر انگلیسی ها در نبرد پلاسی سر آغاز بیداری دانشمندان مسلمان این منطقه بود.
عوامل زمینه ساز شکل گیری بیداری اسلامی
1- آگاهی نسبت به عقب
افتادگی های علمی ، اقتصادی و اجتماعی جوامع اسلامی
2- آگاهی از پیشرفت های مادی و علمی جهان غرب و مقایسه آن با جوامع اسلامی
3- توجه به گذشته پر افتخار و پرشکوه جهان اسلام و موفقیت آن و ایجاد تمدن اسلامی
4- توجه به میراٍ علمی و غنی اسلام در عرصه های مختلف علوم و معارف بشری نقش دانشمندان اسلامی در هدایت قافله بشری
5- توجه به خرافات ، بدعت ها و کاستی های موجود در عرصه اندیشه ی دینی در جهان اسلام
6- توجه به تشتت ، تفرقه و درگیری های فرقه ای در جوامع اسلامی
7- استبداد ، ظلم ، چپاول اموال و بی عدالتی حاکمان کشور های اسلامی
8- وابستگی برخی از سردمداران جوامع اسلامی به کشور های استعمار گر
9- استعمار کشور های اسلامی و آگاهی به ابعاد و پیامد های آن
10- آشنایی با مفاهیم جدید فکری ، سیاسی و اجتماعی موجود در غرب ، از قبیل آزادی ، برابری ، استقلال و ... .
ویژگی های مشترک بیداری اسلامی در کشور های گوناگون
- تمایل برای بازگشت به اسلام راستین و اصیل
- توجه به وحدت جهان اسلام ، استعمار ستیزی و ضدیت با نظام سلطه
- مبارزه با استبداد و دیکتاتوری حاکمان
- مردمی بودن و حضور گروه های مختلف اجتماعی در آن.
خاستگاه و سرآغاز بیداری اسلامی
بیداری اسلامی متعلق به کشور و منطقه خاصی نیست و به کل جهان اسلام تعلق دارد ؛ با این حال خاستگاه اولیه آن چهار کشور مهم ایران ، مصر ، عثمانی و هند بوده است. در هر کدام از این کشور ها رخداد های مهمی به وقوع پیوست که باعث جهش فکری اندیشمندان ، متفکران ، مبارزان اسلام و سپس مردم برای بازیابی هویت واقعی خود ، یعنی هویت اسلامی از طریق بازگشت به خویشتن اسلامی شد. آشنایی با غرب نیز به همان اندازه در شکل گیری بیداری اسلامی تاثیر داشته است که اندیشمندان و متفکران مسلمان اقدام به مطالعه و سپس مقایسه علل پیشرفت جهان غرب و علل عقب ماندگی جهان اسلام کردند. به عبارت دیگر ، متفکران و مبارزان مسلمان اقدام به ریشه یابی علل فروپاشی تمدن اسلامی پس از تجربه کردن دوران درخشان و پرافتخار گذشته و همچنین شکل گیری تمدم غرب پس از سپری کردن دوران جهل و تاریکی قرون وسطی کردند.
در اینجا به اختصار این موضوع را در این چهار سرزمین بررسی میکنیم
1- عثمانی : ناکامی امپراتوری عثمانی در فتح وین ، شکست از روسیه ، انعقاد قرار داد کارلوویتس میان روسیه و عثمانی ، که عثمانی برای نخستین بار به عنولن دولتی شکست خورده قرارداری را امضا کرد و سرانجام ، از دست دادن شبه جزیره مسلمان نشین کریمه ، از جمله عواملی بود که متفکران این منطقه را به پایک نگری به رهبرشان واداشت.
2- ایران : شکست نظامی ایران در برابر روسیه در دوره فتح علی شاه قاجار و از دادن ایالات مهمی د قلمرو شمالی به امضای دو عهد نامه گلستان و ترکمن چای و تحمیل رژیم کاپیتولاسیون بر ایران سر آغاز بیداری ایرانیان بود.
3- مصر : حمله ناپلئون به مصر و سپس سلزه استعماری انگلستان بر این کشور نقطه عطفی در تاریخ این کشور محسوب میشود و باعث شد اندیشمندان مصری را به تفکر وادارد.
4- هند : تسلط استعمار انگلیس بر شبه قاره ی هند و شکست مقاومت مسلحانه مسلمانان در هند در برابر انگلیسی ها در نبرد پلاسی سر آغاز بیداری دانشمندان مسلمان این منطقه بود.
عوامل زمینه ساز شکل گیری بیداری اسلامی
1- آگاهی نسبت به عقب
2- آگاهی از پیشرفت های مادی و علمی جهان غرب و مقایسه آن با جوامع اسلامی
3- توجه به گذشته پر افتخار و پرشکوه جهان اسلام و موفقیت آن و ایجاد تمدن اسلامی
4- توجه به میراٍ علمی و غنی اسلام در عرصه های مختلف علوم و معارف بشری نقش دانشمندان اسلامی در هدایت قافله بشری
5- توجه به خرافات ، بدعت ها و کاستی های موجود در عرصه اندیشه ی دینی در جهان اسلام
6- توجه به تشتت ، تفرقه و درگیری های فرقه ای در جوامع اسلامی
7- استبداد ، ظلم ، چپاول اموال و بی عدالتی حاکمان کشور های اسلامی
8- وابستگی برخی از سردمداران جوامع اسلامی به کشور های استعمار گر
9- استعمار کشور های اسلامی و آگاهی به ابعاد و پیامد های آن
10- آشنایی با مفاهیم جدید فکری ، سیاسی و اجتماعی موجود در غرب ، از قبیل آزادی ، برابری ، استقلال و ... .
ویژگی های مشترک بیداری اسلامی در کشور های گوناگون
- تمایل برای بازگشت به اسلام راستین و اصیل
- توجه به وحدت جهان اسلام ، استعمار ستیزی و ضدیت با نظام سلطه
- مبارزه با استبداد و دیکتاتوری حاکمان
- مردمی بودن و حضور گروه های مختلف اجتماعی در آن.
منابع :
کتاب بیداری اسلامی در اندیشه حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبری
کتاب همان
