بیداری اسلامی در عثمانی و ترکیه
پنجشنبه, ۲۶ دی ۱۳۹۲، ۰۱:۴۰ ب.ظ
بخش مهمی از جریان بیداری اسلامی در عثمانی در واکنش به ورود اواج غرب گرایی به آن 
امپراتوری شکل گرفت که در قالب اصلاحات به مرجله اجرا در آمد. بخش دیگری از بیداری اسلامی نیز به دلیل محدودیت های ایجاد شده در حوزه نفوذ علما و نیروهای مذهبی پدید آمد. واکنش های احیاگرانه اسلامی غالبا از سوی پیروان طریقت ها ، علما و طلاب علوم دینی بود. دوره غربگرایی انفعالی در عثمانی ، به عصر تنظیمات معروف است. در عصر تنظیمات و سایر دوره های اصلاحات ، گام های مهمی در غربی سازی نظام اداری و سیاسی ، پذیرش نهادهای مدنی غرب ، عرفی کردن نظام حقوقی و قضایی صورت گرفت که موجب ضعف نهادها و نظم آموزش دینی شد. متقابلاً ، واکنش های قابل توجهی از سوی علما و نیروهای مذهبی علیه این جریان شکل گرفت که می توان به موارد زیر اشاره کرد :
1- واکنش جمعیت فدائیان : اساس فکر رهبران این جمعیت ، قتل سلطان عبدالحمید و مقامان بلندپایه کشور بود که قبل از کشف و اعضا و رهبران آن به شدت سرکوب شدند.
2- واکنش جمعیت نوعثمانیان : اعضای این جمعیت با اصلاحاتی موافق بودندکه سنت عثمانی سازگار باشد.
3- شورش صوفته ها ( طلاب علوم دینی ) : این شورش در سال 1255ش /1876م شروع شد و به اعلان مشروطیت اول عثمانی منجر شد. از مهم ترین رویداد های این دوره سفر های متعدد سید جمال الدین اسد آبادی به استانبول و اثر گذاری بر جریان بیداری اسلامی در عثمانی از طریق تبیین و ترویج اندیشه اتحاد اسلام بود.
از جریان های اثر گذار اسلام گرا در سال های منتهی به تاسیس جمهوری ترکیه می توان به کمیته اتحاد و ترقی به عنوان جریان میانه رو و جمعیت اتحاد محمدی به عنوان جریان تندرو و افراطی اشاره کرد.
از ویژگی های جریان بیداری اسلامی در اواخر دوره عثمانی و جمهوری ترکیه انتشارات نشریات گوناگون برای ترویج افکار و اندیشه های اسلامی بود که میتوان به مجله های ولقان ، سبیل الرشاد ، صراط المستقیم ، صدای حق ، جریده علمیه و اسلام اشاره کرد.
در دوره آتاتورک عرصه بر جریان های اسلامی به شدت تنگ شد و جنبش های اسلامی که با تجدد
آمرانه و جداسازی دین از سیاست مخالف بودند ، سرکول شدند ؛ یکی از آنها قیام شیخ سعید پیران بود. او در حالی بود که آتاتورک نیز مانند رضا شاه در دوره صعود به قدرت ، عوام فریبانه از توان نیروهای مذهبی در جنگ های استقلال با عتوان جهاد مقدس بهره برده بود.
به مرور زمان بر اثز اختلافات بین گروه ها و تشکیل های مختلف اسلام گرا ، این جریان به دو شاخه سنت را و متجدد تقسیم شد. سنت گرایان به طور کلی مخالف غرب بودند ، ولی متجددان در مقابل غربی استقامت نمیکردند و در پی یافتن راهبی برای ایجاد سازش بین اصول مذهبی و دستاوردهای دانش های نوین بودند.
پس از مرگ آتاتورک که نظام نک جزئی برا افتاد ، اسلام گرایان فرصت فعالیت پیدا کردند و مساجد ، موسسات فرهنگی و نشریات مذهبی رونق یافتند. در دهه پنجاه میلادی حزب عدالت توسط عدنان مندرس تاسیس شد و مجدداً اذان عربی ( در زمان آتاتورک به زبان ترکی اذان گفته می شد ) از ماذنه ها پخش شد و مدارس دینی نیز تاسیس شدند. سر انجام ارتش علیه او کودتا کرد و وی را اعدام نمود و مدتی حکومت نظامی حاکم بود. تناوب روی کار آمدن دولت های اسلام گا و کودتا ها توسط ارتش که خود را میراث دار آتاتورک می دانست ، از مشخصات بارز تاریخ بیداری اسلامی در ترکیه است. نقطه عطف بیداری اسلامی در ترکیه ، تاسیس حزب نظام ملی با ایجاد ( ترکیه مسلمان ) ، در سال 1970م/1349ش بود. آن حزب سرسله احزاب اسلامی بعدی از قبیل سلامت ملی ، رفاه ، فضیلت و سعادت بود. سرانجام با جدا شدن شاخه ای غرب گرا از اسلام گرایان پیرو نجم الدین اربکان ، حزی عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان شکل گرفت که روش آنها هیچ گاه مورد تایید اربکان قرار نگرفت و گذشت زمان صحت پیش بینی های اربکان را در مورد حزب عدالت و توسعه نشان داده است.
1- واکنش جمعیت فدائیان : اساس فکر رهبران این جمعیت ، قتل سلطان عبدالحمید و مقامان بلندپایه کشور بود که قبل از کشف و اعضا و رهبران آن به شدت سرکوب شدند.
2- واکنش جمعیت نوعثمانیان : اعضای این جمعیت با اصلاحاتی موافق بودندکه سنت عثمانی سازگار باشد.
3- شورش صوفته ها ( طلاب علوم دینی ) : این شورش در سال 1255ش /1876م شروع شد و به اعلان مشروطیت اول عثمانی منجر شد. از مهم ترین رویداد های این دوره سفر های متعدد سید جمال الدین اسد آبادی به استانبول و اثر گذاری بر جریان بیداری اسلامی در عثمانی از طریق تبیین و ترویج اندیشه اتحاد اسلام بود.
از جریان های اثر گذار اسلام گرا در سال های منتهی به تاسیس جمهوری ترکیه می توان به کمیته اتحاد و ترقی به عنوان جریان میانه رو و جمعیت اتحاد محمدی به عنوان جریان تندرو و افراطی اشاره کرد.
از ویژگی های جریان بیداری اسلامی در اواخر دوره عثمانی و جمهوری ترکیه انتشارات نشریات گوناگون برای ترویج افکار و اندیشه های اسلامی بود که میتوان به مجله های ولقان ، سبیل الرشاد ، صراط المستقیم ، صدای حق ، جریده علمیه و اسلام اشاره کرد.
در دوره آتاتورک عرصه بر جریان های اسلامی به شدت تنگ شد و جنبش های اسلامی که با تجدد
به مرور زمان بر اثز اختلافات بین گروه ها و تشکیل های مختلف اسلام گرا ، این جریان به دو شاخه سنت را و متجدد تقسیم شد. سنت گرایان به طور کلی مخالف غرب بودند ، ولی متجددان در مقابل غربی استقامت نمیکردند و در پی یافتن راهبی برای ایجاد سازش بین اصول مذهبی و دستاوردهای دانش های نوین بودند.
پس از مرگ آتاتورک که نظام نک جزئی برا افتاد ، اسلام گرایان فرصت فعالیت پیدا کردند و مساجد ، موسسات فرهنگی و نشریات مذهبی رونق یافتند. در دهه پنجاه میلادی حزب عدالت توسط عدنان مندرس تاسیس شد و مجدداً اذان عربی ( در زمان آتاتورک به زبان ترکی اذان گفته می شد ) از ماذنه ها پخش شد و مدارس دینی نیز تاسیس شدند. سر انجام ارتش علیه او کودتا کرد و وی را اعدام نمود و مدتی حکومت نظامی حاکم بود. تناوب روی کار آمدن دولت های اسلام گا و کودتا ها توسط ارتش که خود را میراث دار آتاتورک می دانست ، از مشخصات بارز تاریخ بیداری اسلامی در ترکیه است. نقطه عطف بیداری اسلامی در ترکیه ، تاسیس حزب نظام ملی با ایجاد ( ترکیه مسلمان ) ، در سال 1970م/1349ش بود. آن حزب سرسله احزاب اسلامی بعدی از قبیل سلامت ملی ، رفاه ، فضیلت و سعادت بود. سرانجام با جدا شدن شاخه ای غرب گرا از اسلام گرایان پیرو نجم الدین اربکان ، حزی عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان شکل گرفت که روش آنها هیچ گاه مورد تایید اربکان قرار نگرفت و گذشت زمان صحت پیش بینی های اربکان را در مورد حزب عدالت و توسعه نشان داده است.
منابع : جنبش های اسلامی معاصر
